Preek gehouden op 7 juni 2009 in de Plantagekerk te Harderwijk om 9.30 uur. Zondag Trinitatis. Zondag van de lijdende kerk. Gelezen is Handelingen 7:44 t/m 8:4. Tekst: Handelingen 7:52,53 "Wie van de profeten hebben uw voorouders niet vervolgd? Degenen die de komst van de rechtvaardige aankondigden hebben ze gedood, en zelf hebt u nu de rechtvaardige verraden en vermoord (dat is Jezus), u die de wet ontvangen hebt door tussenkomst van de engelen, maar er niet naar hebt geleefd."

Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
Stefanus de martelaar staat in het Christendom hoog aangeschreven. Zijn feestdag is 26 dec. Dat is een ereplaats op de heiligenkalender als eerste na de geboortedag van Jezus. Zelfs nog voor Johannes de evangelist, de discipel die(n) Jezus liefhad, want die staat op 27 december. Als st. Stefanus staat de eerste martelaar afgebeeld met een diakenkleed en met stenen in zijn handen. Hij werd namelijk met stenen doodgegooid. En in de bijbel wordt hij ons voorgesteld als gelijkvormig aan Christus. Als hij voor de Joodse Raad staat, straalt zijn gezicht als een engel. Hij ziet de hemel geopend boven zich. Hij wordt aangeklaagd door valse getuigen. En hij sterft met de woorden van Jezus op zijn lippen: "Jezus ontvang mijn geest en reken hun deze zonde niet toe.

Wie was Stefanus? Hij was waarschijnlijk van Griekse (Hellenistische) komaf, want zijn naam is Grieks en betekent ‘krans'. Wel, die lauwerkrans van de overwinning heeft hij gekregen. Hij was één van de zeven armenverzorgers die door de apostelen in Jeruzalem gekozen werden... omdat de Griekssprekende weduwen - dus mensen die meestal van buiten kwamen - anders verwaarloosd werden. Van Stefanus wordt gezegd dat hij een man was vol van geloof en heilige Geest. Hij was naast diaken blijkbaar ook een geweldige redenaar en apologeet, want hij houdt een redevoering voor het Sanhedrin die er wezen mag. Omdat hij zo'n uitzonderlijk man was, wordt hij natuurlijk als eerste het aangrijpingspunt van felle kritiek van de kant van de Joden.

We hebben gelezen dat Stefanus standrechtelijk werd gelyncht. Een uit de hand gelopen rel van de Joden. Ze gaan hun boekje volledig te buiten. Om iemand ter dood te brengen hadden ze de Romeinen nodig. Daar lezen we niets van. Paulus (toen nog Saulus en onbekeerd) staat erbij en kijkt ernaar en vindt het nog goed ook. Maar waar ging het mis? Niet bij dat mooie overzicht dat Stefanus geeft van Israëls geschiedenis. Dat willen ze allemaal nog wel aanhoren en dat vinden ze nog mooi ook. Daar vloeit geen bloed uit.

't Gaat pas echt mis als Stefanus met zijn profetische kritiek komt in navolging van Jesaja (29:13) en Jezus (Markus 7:6vv). Jullie zijn huichelaars: De wet van God is dat je barmhartig bent en recht doet. Maar jullie hebben je eigen regels gemaakt en daarmee dien je je eigen belang. De macht blijft in jullie handen en de arme blijft arm. En de profeet die zijn stem verheft wordt monddood geslagen. En Jezus die rechtvaardig en onschuldig was, hebben jullie vermoord. Dat is de profetische kritiek van Stefanus en van de kerk, die wortelt in de traditie van Oud-Israël - de profetische traditie die onrechtvaardige structuren blootlegt. En dat is dus precies wat ze niet horen willen. Weg met die man! Dood moet die man!

We komen hier op een belangrijk punt: Wezenlijk voor het Christendom. Het Christendom met zijn profetische kritiek legt de structuren bloot van onrecht en onvrijheid... de demonie van machtsmisbruik en discriminatie. Het is dus ook niet verwonderlijk dat christenen altijd weer oplopen tegen de structuren van onrecht, - tegen mensen die alleen hun eigen belang zoeken en die de werkelijkheid in hun voordeel uitleggen. Ideologie noemen we dat. De adel van vóór de Franse revolutie kon je precies vertellen waarom God het gezag gelegd had bij de hogere klasse. Ze bleven rijk en de arme werd steeds armer. En de blanken in Zuid Afrika konden destijds precies uitleggen waarom God de blanken had uitverkoren, want Cham zou in Jafets tenten wonen. En de zwarte werd steeds zwarter. Het Christendom is profetisch, het ontdekt mensen aan zichzelf als zondaars en legt de structuren bloot van het kwaad. Dat roept weerstand op. Timotheüs zegt in II Tim. 3:12 dan ook heel vanzelfsprekend: Wie als Christen wil leven zal vervolgd worden.

Momenteel is er een wereldwijde confrontatie tussen Christendom en Islam. Een clash of civilizations.[1] Hoe komt dat? Dat komt door de profetische kritiek van het Christendom. Het Christendom legt niet alleen de demonie bloot van het kapitalisme in de westerse wereld. Het Christendom legt ook de structuren bloot van onvrijheid binnen de Islam: de positie van de vrouw; de onmogelijkheid voor een homo om voor zijn geaardheid uit te komen; de onmogelijkheid om je te bekeren tot een andere religie of levensbeschouwing (Ahmadinejad bereid een wetsvoorstel voor dat rechters ertoe moet verplichten om afvalligen ter dood te veroordelen); de feitelijke onmogelijkheid in de meeste islamitische landen om een kerk te bouwen en erediensten te houden. Islam betekent letterlijk ‘onderwerping'. Soms denk ik wel eens: De Islam maakt niet vrij, maar onderwerpt.

De zondag na Pinksteren is inmiddels al heel wat jaren de zondag van de lijdende kerk - het vervolgde Christendom. Open Doors vraagt daarvoor aandacht met een nacht van gebed, info-materiaal en de laatste jaren ook met een toerusting voor predikanten in het landelijk dienstencentrum van de PKN te Utrecht. Het thema voor dit jaar is "geheime gelovigen". In de bijbel waren ze er ook al: Nicodemus en Jozef van Arimetea. Maar ze zijn er ook nu. Ik las gisteren over geheime gelovigen in de Moslim-wereld, veelal aangrijpende verhalen.[2]

Deze zondag bidden wij voor gelovigen die vervolgd worden en in het geheim samen moeten komen. Omgekeerd zijn vervolgde christenen ons tot voorbeeld. Ze laten ons zien dat het geloof ons ook wat kost. Ze inspireren ons om er ook voor te gaan - voor het Rijk van God. En Stefanus inspireert ons om Christus na te volgen in wat hij gezegd en gedaan heeft. Jezus leerde ons de taal van de liefde en de daden van barmhartigheid. Je kunt geloven wat je wilt en je kunt leren wat je wilt, maar daar zal het Christendom altijd naar vragen: Waar is de liefde en waar zijn de daden van barmhartigheid? Stafanus was niet voor niets een diaken! De boodschap van Jezus zal voor ons ook een richtlijn moeten zijn in deze tijd.

In de afgelopen week zijn er verkiezingen gehouden voor het Europese Parlement. En dan zie je dus gebeuren wat altijd al gebeurt. Gewoon een politiek mechanisme, dat bijkans onafwendbaar zijn werk doet. In tijd van crisis kiest men rechts, op partijen die ook het antwoord niet weten, maar die wel graag het kapstokje willen zijn waar de onvrede aan opgehangen wordt. Het kan geen kwaad om de schoolboeken nog eens van de zolder te halen, de geschiedenisles over de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen was er namelijk ook crisis! We moeten oppassen dat we niet zelf gaan doen wat we anderen verwijten. Goedwillende Moslims mogen in onze samenleving niet tot zondebok worden gemaakt.

We zullen als kerk aanwezig zijn midden in onze samenleving. We zullen er zijn met onze profetische kritiek om onrecht bloot te leggen en te strijden tegen manifestaties van het kwaad. We zullen dat doen met de geestelijke wapenrusting van Jezus: de taal van de liefde en met daden van barmhartigheid. En we zullen dat doen met de moed van Stefanus, diaken en eerste martelaar. Amen.

[1] Zie Samuel P. Huntington. Na de dienst kreeg ik een reactie dat ik cultuur en religie door elkaar haal. Ik ben echter de overtuiging toegedaan dat "religie de substantie is van de cultuur en dat cultuur de vorm is van de religie." (een stelling van Paul Tillich). Wij kunnen er niet omheen dat veel uitingen van de cultuur godsdienstig gemotiveerd zijn... ook al zouden we misschien liever niet willen dat het zo zou zijn!

[2] Ik geef hier wat voorbeelden. Vanwege de namen laat ik die achterwege.